Η απώλεια των αστικών φοινίκων και η αλλαγή τοπίου
Δύσκολο να συνηθίσω το θέαμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης χωρίς τον φοίνικά της. Οπως και το Μαράσλειο στην οδό Μαρασλή. Η ασθένεια που προσβάλλει τους φοίνικες είχε τα τελευταία χρόνια αρκετά θύματα όχι μόνο σε ιδιωτικούς κήπους, αλλά και σε προαύλια μνημειακών και ιστορικών κτιρίων, αλλάζοντας την τοπιογραφία της Αθήνας.
Εχω ακούσει πολλούς να δυσφορούν που τόσοι φοίνικες φυτεύτηκαν (συχνά χωρίς μελέτη) σε διάφορα σημεία της πόλης, συχνά με μικρές πιθανότητες ανάπτυξης (όπως βλέπουμε και τους φοίνικες-νάνους στη νησίδα της Συγγρού, φυτεμένους από το 1979). Η δυσφορία έχει να κάνει κυρίως με τη συνειρμική σύνδεση των φοινικοειδών με την Ανατολή, παραβλέποντας το γεγονός ότι γεμάτη φοίνικες είναι η Καλιφόρνια αλλά και η Κυανή Ακτή και πολλά ακόμη μέρη της ευρωπαϊκής Μεσογείου.
Αλλά στην Αθήνα, οφείλουμε να διαχωρίσουμε τους αιωνόβιους εκείνους φοίνικες που συνδέθηκαν την περίοδο 1840-1920 με την αστική τοπιογραφία. Ο φοίνικας, με τη βαθιά καταγωγή του από τις ρομαντικές περιηγήσεις του 18ου, ήδη, αιώνα, συνδέθηκε εξαρχής με τον αττικό νεοκλασικισμό. Εγινε αναπόσπαστο στοιχείο του νεοκλασικού κάδρου μέσα στον ήπιο εξωτισμό μιας ρομαντικής αναβίωσης.
Γι’ αυτό και βλέπουμε ώς τώρα μοναχικούς φοίνικες, φυτεμένους πριν από 100 χρόνια, μπροστά σε παλιά αρχοντικά ή σε πολυκατοικίες πλέον αφού γκρεμίστηκε το σπίτι, αλλά έμεινε το δέντρο-τοτέμ. Στις φωτογραφίες αθηναϊκών αρχοντικών, ο φοίνικας είναι σχεδόν πάντα παρών. Η απώλεια αλλάζει τη ματιά μας, ιδίως μπροστά σε εμβληματικά κτίρια όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη ή το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που μοιάζουν πλέον ακρωτηριασμένα.
Αλλά το ζήτημα των αιωνόβιων δέντρων στην πόλη ουδέποτε αντιμετωπίστηκε με τη σοβαρότητα που του αξίζει. Δεν υπάρχει αρχείο των αστικών δέντρων που χρήζουν προστασίας, σε λεωφόρους ή προαύλια. Πολλά δέντρα θα είχαν αποφύγει τον πρόωρο θάνατο και θα συνέχιζαν να χαρίζουν στην κορυφογραμμή της πόλης την ποιητική παρουσία τους, αν υπήρχε πρόβλεψη. Ετσι, χάθηκαν πολλά δέντρα. Οπως στη Βασιλίσσης Σοφίας, εκεί όπου υπήρχε η μικρή συστάδα των πεύκων στη γωνία με την Ακαδημίας. Τα όμορφα αυτά πεύκα συνόδευαν ακόμη και το νέο κτίριο του Ιωάννη Βικέλα. Το δέντρο γίνεται κομμάτι της αρχιτεκτονικής, συχνά αναπόσπαστο. Ενισχύει το περίγραμμα του κτιρίου, διαστέλλει και εμπλουτίζει τη θέαση και χαρίζει στον διαβάτη μία σύνθετη εμπειρία αισθήσεων. Αν δει κανείς την ωραία μεσοπολεμική πολυκατοικία που σχεδίασε ο Γεώργιος Κοντολέων (1932) στη γωνία της Βασ. Σοφίας με τη Λαμψάκου, θα παρατηρήσει ότι το πεύκο ενισχύει την αρχιτεκτονική δύναμη του κτιρίου, το καθιστά κομμάτι της οπτικής εμπειρίας χιλιάδων ανθρώπων κατά τρόπο που ξεπερνάει την ίδια την αρχιτεκτονική. Παρομοίως, οι λωρίδες γκαζόν στη μοντέρνα αρχιτεκτονική του ’50 και του ’60 (κατά Mies van der Rohe) συμπληρώνουν το κτίριο και το καθιστούν κλασικό καθώς η εικόνα του εμπεριέχει τα σήματα και το ήθος μιας εποχής.
Ετσι, λοιπόν, οι φοίνικες του αθηναϊκού 19ου αιώνα –πολλούς από τους οποίους αποχαιρετήσαμε– ανατρέπουν με την απουσία τους την κλίμακα και τη φυσική ροή, αρχιτεκτονικής–φύσης–ανθρώπου δημιουργώντας νέες «οφθαλμαπάτες». Η αρχαιολόγος Σέμνη Καρούζου, η οποία ήδη από το 1938 είχε επισημάνει την τάση καταστροφής της νεοκλασικής Αθήνας, είχε υπογραμμίσει τη σχέση του φοίνικα με το αττικό τοπίο. Σήμερα, η Αθήνα πρέπει να ορίσει εκ νέου τον χάρτη της ιστορικής χλωρίδας της.
kathimerini.gr
Του Νικου Βατοπουλου
Εχω ακούσει πολλούς να δυσφορούν που τόσοι φοίνικες φυτεύτηκαν (συχνά χωρίς μελέτη) σε διάφορα σημεία της πόλης, συχνά με μικρές πιθανότητες ανάπτυξης (όπως βλέπουμε και τους φοίνικες-νάνους στη νησίδα της Συγγρού, φυτεμένους από το 1979). Η δυσφορία έχει να κάνει κυρίως με τη συνειρμική σύνδεση των φοινικοειδών με την Ανατολή, παραβλέποντας το γεγονός ότι γεμάτη φοίνικες είναι η Καλιφόρνια αλλά και η Κυανή Ακτή και πολλά ακόμη μέρη της ευρωπαϊκής Μεσογείου.
Αλλά στην Αθήνα, οφείλουμε να διαχωρίσουμε τους αιωνόβιους εκείνους φοίνικες που συνδέθηκαν την περίοδο 1840-1920 με την αστική τοπιογραφία. Ο φοίνικας, με τη βαθιά καταγωγή του από τις ρομαντικές περιηγήσεις του 18ου, ήδη, αιώνα, συνδέθηκε εξαρχής με τον αττικό νεοκλασικισμό. Εγινε αναπόσπαστο στοιχείο του νεοκλασικού κάδρου μέσα στον ήπιο εξωτισμό μιας ρομαντικής αναβίωσης.
Γι’ αυτό και βλέπουμε ώς τώρα μοναχικούς φοίνικες, φυτεμένους πριν από 100 χρόνια, μπροστά σε παλιά αρχοντικά ή σε πολυκατοικίες πλέον αφού γκρεμίστηκε το σπίτι, αλλά έμεινε το δέντρο-τοτέμ. Στις φωτογραφίες αθηναϊκών αρχοντικών, ο φοίνικας είναι σχεδόν πάντα παρών. Η απώλεια αλλάζει τη ματιά μας, ιδίως μπροστά σε εμβληματικά κτίρια όπως η Εθνική Βιβλιοθήκη ή το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που μοιάζουν πλέον ακρωτηριασμένα.
Αλλά το ζήτημα των αιωνόβιων δέντρων στην πόλη ουδέποτε αντιμετωπίστηκε με τη σοβαρότητα που του αξίζει. Δεν υπάρχει αρχείο των αστικών δέντρων που χρήζουν προστασίας, σε λεωφόρους ή προαύλια. Πολλά δέντρα θα είχαν αποφύγει τον πρόωρο θάνατο και θα συνέχιζαν να χαρίζουν στην κορυφογραμμή της πόλης την ποιητική παρουσία τους, αν υπήρχε πρόβλεψη. Ετσι, χάθηκαν πολλά δέντρα. Οπως στη Βασιλίσσης Σοφίας, εκεί όπου υπήρχε η μικρή συστάδα των πεύκων στη γωνία με την Ακαδημίας. Τα όμορφα αυτά πεύκα συνόδευαν ακόμη και το νέο κτίριο του Ιωάννη Βικέλα. Το δέντρο γίνεται κομμάτι της αρχιτεκτονικής, συχνά αναπόσπαστο. Ενισχύει το περίγραμμα του κτιρίου, διαστέλλει και εμπλουτίζει τη θέαση και χαρίζει στον διαβάτη μία σύνθετη εμπειρία αισθήσεων. Αν δει κανείς την ωραία μεσοπολεμική πολυκατοικία που σχεδίασε ο Γεώργιος Κοντολέων (1932) στη γωνία της Βασ. Σοφίας με τη Λαμψάκου, θα παρατηρήσει ότι το πεύκο ενισχύει την αρχιτεκτονική δύναμη του κτιρίου, το καθιστά κομμάτι της οπτικής εμπειρίας χιλιάδων ανθρώπων κατά τρόπο που ξεπερνάει την ίδια την αρχιτεκτονική. Παρομοίως, οι λωρίδες γκαζόν στη μοντέρνα αρχιτεκτονική του ’50 και του ’60 (κατά Mies van der Rohe) συμπληρώνουν το κτίριο και το καθιστούν κλασικό καθώς η εικόνα του εμπεριέχει τα σήματα και το ήθος μιας εποχής.
Ετσι, λοιπόν, οι φοίνικες του αθηναϊκού 19ου αιώνα –πολλούς από τους οποίους αποχαιρετήσαμε– ανατρέπουν με την απουσία τους την κλίμακα και τη φυσική ροή, αρχιτεκτονικής–φύσης–ανθρώπου δημιουργώντας νέες «οφθαλμαπάτες». Η αρχαιολόγος Σέμνη Καρούζου, η οποία ήδη από το 1938 είχε επισημάνει την τάση καταστροφής της νεοκλασικής Αθήνας, είχε υπογραμμίσει τη σχέση του φοίνικα με το αττικό τοπίο. Σήμερα, η Αθήνα πρέπει να ορίσει εκ νέου τον χάρτη της ιστορικής χλωρίδας της.
kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου