Η δεκαετία του '40 πέρα από τον πόλεμο.

Η δεκαετία του ’40 έχει ταυτιστεί με τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας γράφτηκε στο πρώτο μισό αυτής δεκαετίας, με ανυπολόγιστες συνέπειες.  
Στην Ελλάδα ειδικότερα, μετά την απελευθέρωση  από τους Γερμανούς, τον Οκτώβριο του ’44, πολύ γρήγορα τα γκρίζα σύννεφα του διχασμού έκαναν την εμφάνισή τους. Σαν συνέπεια ήρθαν τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του ’44 (Δεκεμβριανά) και ο εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος θα λήξει μόλις το 1949.
Έτσι, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο προσπαθούν να κλείσουν άμεσα τις πληγές του πολέμου μετά το 1945, στη χώρα μας ανοίγουν καινούργιες.
Όμως η δεκαετία του ’40 ήταν μόνο…. πόλεμος? Η απάντηση είναι πως όχι.
Ας δούμε λοιπόν τι άλλο συνέβη σε αυτή την τόσο ταραγμένη περίοδο.
Ο 2^ος Π.Π. ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1939, όμως η χώρα μας θα βρεθεί στη δίνη του στις 28 Οκτωβρίου 1940.
Λίγους μήνες πριν, τον Απρίλιο, η κυβέρνηση του Ι. Μεταξά αποσύρει από την κυκλοφορία τα κέρματα των 10 και 20 δραχμών και τα αντικαθιστά με αντίστοιχα χαρτονομίσματα.  Τα κέρματα αυτά είχαν κυκλοφορήσει το 1930 και ήταν κατά 50% αργυρά και κατά 50% χάλκινα. Έτσι γίνεται εφικτή η εξοικονόμηση και η αξιοποίηση μεγάλης ποσότητας πολύτιμου μετάλλου.

Λίγο νωρίτερα, στα τέλη Μαρτίου 1940, πεθαίνει ο Σπύρος Λούης. Γεννημένος το 1872 στο Μαρούσι, έγραψε ιστορία όταν κέρδισε τον μαραθώνιο των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα το 1896.
Το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς και ενώ η Ελλάδα βρισκόταν στα πρόθυρα του πολέμου, διενεργήθηκε η επίσημη απογραφή πληθυσμού. Το ημερολόγιο έδειχνε 16 Οκτωβρίου 1940. Η απογραφή αυτή δεν αξιοποιήθηκε, αφού η έκρηξη του πολέμου και η κατοχή που ακολούθησε, παρεμπόδισαν την επεξεργασία των συλλεχθέντων δεδομένων (η μόνη δημοσίευση που διαθέτουμε δίνει την κατανομή του πραγματικού και νόμιμου πληθυσμού στις υφιστάμενες το 1940 διοικητικές ενότητες).
Εν τω μεταξύ στις Η.Π.Α. ήδη στις αρχές της χρονιάς, έχει γίνει η πρεμιέρα της ταινίας  “Τα Σταφύλια της Οργής” (Grapes of Wrath) σε σκηνοθεσία  του John Ford (βασισμένη στο μυθιστόρημα του John Steinbeck).

To 1941 είναι η χρονιά που οι Γερμανοί έρχονται και ξεκινάει η περίοδος της κατοχής.  Στις 27 Απριλίου οι κατακτητές μπαίνουν στην Αθήνα. Λίγες μέρες αργότερα, στις 2 Μαΐου, φεύγει από τη ζωή η λογοτέχνιδα Πηνελόπη Δέλτα. Πέθανε έχοντας πάρει δηλητήριο. Έργα της το “Παραμύθι χωρίς όνομα”, “Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου”, “Η ζωή του Χριστού”, “Ο μάγκας” κ.α. Είχε γεννηθεί το 1874 στην Αλεξάνδρεια.

Την ίδια χρονιά πεθαίνει και ο θεατρικός συγγραφέας Παντελής Χορν, πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη Χορν. Στις Η.Π.Α. κάνει πρεμιέρα (τον Μάιο του ’41 στη Ν. Υόρκη) η κλασική πια ταινία του Orson Welles, “Πολίτης Κέιν” (Citizen Kane). Την επόμενη χρονιά, 1942, άλλη μια κλασική ταινία κάνει πρεμιέρα, που αλλού, στις Η.Π.Α. Πρόκειται για το “Casablanca” με τους Humphrey Bogart και Ingrid Bergman. Κέρδισε τρία βραβεία Oscar.

Στις 27 Φεβρουαρίου 1943 πεθαίνει ο ποιητής, πεζογράφος και κριτικός λογοτεχνίας, Κωστής Παλαμάς. Είχε γεννηθεί το 1859 στη Πάτρα. Η κηδεία του έμεινε στην ιστορία, αφού χιλιάδες κόσμου τον συνόδευσε στην τελευταία του κατοικία (στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών) κάτω από το έκπληκτο βλέμμα των κατακτητών.

Στις 29 Απριλίου ’43 κάνει πρεμιέρα στη χώρα μας η ταινία “Η Φωνή της Καρδιάς”. Είναι η πρώτη ταινία του Φίνου, που γυρίστηκε κατά τη διάρκεια της κατοχής. Στους βασικούς ρόλους παίζουν ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Αλέκος Λειβαδίτης, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, ο Δημήτρης Χορν, η Νίτσα Τσαγανέα κ.α. Η ταινία  γνωρίζει πρωτόγνωρη επιτυχία και η μεγάλη προσέλευση του κοινού στις αίθουσες που αυτή παίζεται, εκνευρίζει τους Γερμανούς. Η υπόθεση δεν είναι τίποτε άλλο από μια μελό ιστορία, όμως ο συμβολισμός της επιτυχίας μιας ελληνικής παραγωγής εκείνη την εποχή δεν αρέσει στον κατακτητή.

Λίγους μήνες αργότερα μια σημαντική Ελληνίδα ηθοποιός θα θριαμβεύσει, εκτός συνόρων. Η Κατίνα Παξινού θα κερδίσει το Oscar Β’ γυναικείου ρόλου για το ρόλο της στη ταινία “For Whom The Bell Tolls” (1943). Ήταν το πρώτο “ελληνικό” Oscar και το αφιέρωσε στους Έλληνες συναδέλφους της που δοκιμάζονταν στην κατεχόμενη Ελλάδα.

Η μεγάλη μέρα της απελευθέρωσης για τη χώρα μας ήρθε στις 12 Οκτωβρίου του 1944. Μέχρι τότε ο πληθωρισμός είχε φτάσει σε τόσο υψηλά επίπεδα που τα χρήματα που ήταν σε κυκλοφορία δεν είχαν καμία ουσιαστική αξία. Το τελευταίο “κατοχικό” χαρτονόμισμα που τυπώθηκε ήταν ονομαστικής αξίας 100 δισεκατομμυρίων δραχμών!!! Μετά την αποχώρηση και των τελευταίων Γερμανών και την επάνοδο της νόμιμης κυβέρνησης με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου, κυκλοφορεί νέο νόμισμα στις 9 Νοεμβρίου με ονομαστική αξία 1 δραχμής. Όλα τα κατοχικά (αλλά και προπολεμικά) χαρτονομίσματα αχρηστεύονται.

Όμως λίγο πριν την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, στις 29 Αυγούστου 1944,  βάζει τέλος στη ζωή του ο μουσικοσυνθέτης, στιχουργός και ερμηνευτής Αττίκ. Ο Αττίκ (κατά κόσμο Κλέων Τριανταφύλλου) γεννήθηκε στην Αίγυπτο το 1885. Λίγο πριν τον θάνατό του είχε πρωταγωνιστήσει στη ταινία του Γ. Τζαβέλλα, “Το Χειροκρότημα”, που προβλήθηκε για πρώτη φορά τον Μάιο εκείνης της χρονιάς. Η μουσική και τα τραγούδια της ταινίας ήταν, βέβαια, δικά του.

Στις 31 Ιουλίου 1944 χάνει τη ζωή του ο Γάλλος συγγραφέας Antoine de Saint Exupery. Έγινε παγκοσμίως γνωστός με το παιδικό μυθιστόρημα “O Μικρός Πρίγκιπας”, ένα βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει το 1943. Γεννημένος το 1900 στη Λυών της Γαλλίας, εκτός από συγγραφέας ήταν και πιλότος.  ‘Αλλα έργα του : “Ο Ταχυδρόμος του Νότου”, “Νυχτερινή Πτήση”, “Γη των Ανθρώπων”, “Γράμμα σε έναν όμηρο” κ.α. Ο Σαιντ Εξυπερύ εξαφανίστηκε με το αεροπλάνο του το 1944, ανοιχτά της Κορσικής, ενώ εκτελούσε πολεμική αποστολή κυνηγώντας γερμανικά καταδιωκτικά.

Το Μάιο του 1945 η ναζιστική Γερμανία παραδίνεται άνευ όρων στους συμμάχους. Είναι το τέλος του 2^ου Π.Π. σε μια Ευρώπη κατεστραμμένη και ταλαιπωρημένη.

Στη Σουηδία, την ίδια χρονιά, απονέμεται το βραβείο Νόμπελ για την Ιατρική, στους Alexander Fleming, Ernst Boris Chain και Howard Walter Florey για την ανακάλυψη της πενικιλίνης ("for the discovery of penicillin and its curative effect in various infectious diseases").

Επίσης, τo 1945, η Σουηδέζα συγγραφέας Astrid Lindgren, εκδίδει το παιδικό μυθιστόρημα “Πίπη φακιδομύτη”.  

Το 1946 διεξάγονται για πρώτη φορά μετά από μια δεκαετία, βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα. Η ημερομηνία είναι 31 Μαρτίου. Κερδίζει η “Ενωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων” με 55.12% (δεξιές και φιλοβασιλικές παρατάξεις), ενώ οι κεντρώοι σχηματισμοί (“Εθνική Πολιτική Ένωσις” και “Κόμμα των Φιλελευθέρων”), θα συγκεντρώσουν το 34,67% των ψήφων. To KKE και οι αριστεροί συνδυασμοί αποφασίζουν να απέχουν από τις εκλογές , ενώ δεν αναγνωρίζουν το αποτέλεσμα και θεωρούν τις εκλογές παράνομες.

Περίπου έναν μήνα νωρίτερα, στις 24 Φεβρουαρίου 1946, εκλογές διεξήχθησαν και στην Αργεντινή. Μεγάλος νικητής ήταν ο Juan Perόn. Σύζυγός του η λατρεμένη στην Αργεντινή Evita Perόn.

Πίσω στην Ελλάδα, εκτός από τις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, έλαβε μέρος και το πρώτο μεταπολεμικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου (1945-1946). Το τρόπαιο κατέκτησε ο Άρης Θεσσαλονίκης.

Το 1946 ανοίγει τις πύλες του το πρώτο μεταπολεμικό σαλόνι αυτοκινήτου στην Ευρώπη. Είναι αυτό του Παρισιού. Παρά τις δύσκολες συνθήκες που ακόμα επικρατούσαν, η έκθεση κατάφερε να προσελκύσει 809.000 επισκέπτες, περισσότερους από τη τελευταία διοργάνωση πριν το πόλεμο, το 1938. Λίγο πιο βόρεια, στη Μ. Βρετανία, στις αρχές της χρονιάς αρχίζει να λειτουργεί επίσημα το νέο αεροδρόμιο του Λονδίνου, το γνωστό μας Heathrow.

Κατά τη διάρκεια του 2^ου Π.Π. ο κόσμος στερούνταν πολλά πράγματα. Ένα από αυτά ήταν τα ρούχα. Οι γυναίκες μάλιστα αναγκάστηκαν να αλλάξουν και τις στιλιστικές τους συνήθειες. Τα υφάσματα ήταν δυσεύρετα, ο αυτοσχεδιασμός με ό,τι έβρισκαν αναγκαίος και με το τέλος του πολέμου είχε επικρατήσει το θέμα της πρακτικότητας εις βάρος του στυλ.  Όλα αυτά ήθελε να αλλάξει ένας Γάλλος σχεδιαστής μόδας. Ο Christian Dior.  Τον Φεβρουάριο του 1947 παρουσιάζει την κολεξιόν του για την άνοιξη-καλοκαίρι του ’47, γνωστή ως “New Look”. H χαρακτηριστική σιλουέτα, με τη τονισμένη μέση, τις μακριές φούστες που έπεφταν κάτω απ’τη γάμπα και οι στρογγυλεμένοι ώμοι έδιναν όντως ένα … νέο  look  στη μεταπολεμική γυναίκα. Αυτή η επίδειξη, εκτός από αντίδοτο στην ενδυματολογική ανέχεια του πολέμου, αναβίωσε την γαλλική μόδα ενώ το  “New Look” αποδείχτηκε ιδιαίτερα δημοφιλές.

Στις 5 Ιανουαρίου 1948 κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους η ταινία “Οι Γερμανοί Ξανάρχονται”, των Αλ. Σακελλάριου και Χ. Γιαννακόπουλου, με πρωταγωνιστή τον Βασίλη Λογοθετίδη. Ο “σατυρικός εφιάλτης” και “η μεγαλύτερη ελληνική ταινία της ΦΙΝΟΣ ΦΙΛΜ” , όπως διαφημίζεται, καυτηριάζει την εμφύλια διαμάχη ενώ αυτή είναι σε εξέλιξη στη χώρα μας. Ο εμφύλιος, άλλωστε θα τελειώσει μόλις τον Αύγουστο του 1949.

Το 1948 διοργανώθηκαν στο Λονδίνο και οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες, μετά τον πόλεμο. Τελευταία φορά που διεξήχθησαν Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν 12 χρόνια πριν, το 1936 στο Βερολίνο. Λόγω του οικονομικού κλίματος που ακόμα επικρατούσε στην Ευρώπη (λόγω του πρόσφατου πολέμου), δεν κατασκευάστηκαν νέες εγκαταστάσεις για τους αγώνες, ενώ οι αθλητές φιλοξενήθηκαν σε υπάρχοντα καταλύματα και όχι σε Ολυμπιακό Χωριό. Εξαιτίας των ευθυνών τους για τα όσα έγιναν τα προηγούμενα χρόνια, η Γερμανία και η Ιαπωνία αποκλείστηκαν από κάθε συμμετοχή σε αυτούς τους Ολυμπιακούς.

Το 1949 με το Νομοθετικό Διάταγμα 1049 ιδρύεται ο “Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος”, ο γνωστός ΟΤΕ. Την ίδια χρονιά στις Η.Π.Α. το μυθιστόρημα του George Orwell “1984” βραβεύεται ως το βιβλίο της χρονιάς.  

Αυτά είναι μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά γεγονότα, εγχώρια και μη, της δεκαετίας του ’40. Γεγονότα που δεν έχουν σχέση (ή δεν έχουν άμεση σχέση) με τον πόλεμο. Έναν πόλεμο που στιγμάτισε όλη τη δεκαετία και επισκίασε οτιδήποτε άλλο, τουλάχιστον για το πρώτο μισό, αλλά σίγουρα επηρέασε σε ένα βαθμό και τα επόμενα χρόνια.

Το πρωτοσέλιδο της "Ελευθερίας" στις 9 Μαϊου 1945. Ο ναζισμός κατέρρευσε. Το τέλος ενός πολέμου που χαρακτήρισε μια ολόκληρη δεκαετία.

 

Bily.