Οι Σημαντικότεροι Έλληνες Αρχιτέκτονες (μέρος 1ο)

ΛΎΣΑΝΔΡΟΣ ΚΑΥΤΑΝΤΖΌΓΛΟΥ

O Λύσανδρος Καυταντζόγλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1811. Κατά την επανάσταση του 1821 με την οικογένειά του πάει στη Μασσαλία. Ο Καυταντζόγλου υπήρξε μια εξέχουσα μορφή του ελληνικού κλασικισμού κατά τον 19ο αιώνα. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του και μια περίοδο παραμονής του στη Ρώμη, ο Καυταντζόγλου έρχεται στην Ελλάδα αφού είχε κληθεί (το 1843) να αναλάβει τη διεύθυνση του Σχολείου των Τεχνών στο Πολυτεχνείο. Θα μείνει σε αυτή τη θέση μέχρι το 1862. Ο Καυταντζόγλου ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1838 όμως η παραμονή του εδώ θα διαρκέσει ως το 1839. Όσον αφορά στην –τότε- ελληνική πραγματικότητα, τρία προβλήματα απασχολούν τον Καυταντζόγλου. Πρώτον η υιοθέτηση του κλασικισμού, δεύτερον κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα υπάρξει αρχιτεκτονική με τοπικό χαρακτήρα και τρίτον να αποδειχθεί ότι μόνο ο κλασικισμός αποτελεί την “σωστή” ελληνική μορφολογία. 
Εν συντομία, η απάντηση στα προβλήματα αυτά ήταν πως, ο ελληνικός πολιτισμός διέφυγε στη Δύση στην οποία έπρεπε να απευθυνθούμε ώστε να τον επαναφέρουμε στη κοιτίδα του. Πίστευε ότι ο κλασικισμός έχει ρίζα ελληνική, άσχετα από τις όποιες μεταβολές μπορεί να έχει υποστεί. 
Παρόλα αυτά ο Καυταντζόγλου ήταν ιδιαίτερα μαχητικός και σε ορισμένες περιπτώσεις προκλητικός στις απόψεις του ακόμα και απέναντι σε άλλους συναδέλφους του, όπως στη διαμάχη του με τον Κλεάνθη. Ο Έλληνας αρχιτέκτονας άφησε μερικά από τα πλέον χαρακτηριστικά κτίρια στην Αθήνα.
Το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, επί της Πανεπιστημίου, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1946-1852, βάσει σχεδίων του Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-1885), που είχε εκπονήσει το 1845. Αυτό το κτίριο αποτελεί και το πρώτο μνημειώδες έργο του εν λόγω αρχιτέκτονα και η ανέγερσή του έγινε σε οικόπεδο που είχε αγοράσει η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία, το 1842. Η ολοκλήρωση του έγινε χάρη σε δωρεά του ομογενούς Απόστολου Αρσάκη (1792-1874). Προς τιμήν του, η Φ.Ε. ονόμασε τα σχολεία της Αρσάκεια.
Από το 1936 στη πρόσοψη του κτιρίου φιλοξενήθηκαν καταστήματα, στο ισόγειο (φωτό). Αυτά καταργήθηκαν μετά τα μέσα της δεκαετίας του '80, στο πλαίσιο της αποκατάστασης του μεγάρου (η μελέτη ήταν του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Καλλιγά).
Σήμερα αποτελεί την έδρα του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Ο Καυταντζόγλου κατόρθωσε να αποσπάσει την ανάθεση του Αρσακείου από τον Κλεάνθη, ο οποίος είχε εργαστεί επι δυο χρόνια πάνω σε προσχέδια για το κτίριο. Αργότερα ο Κλεάνθης θα κατηγορήσει τον Καυταντζόγλου για λειτουργικά ελαττώματα στα σχέδια του, όπως έλλειψη απλότητας στη διάταξη των χώρων, έλλειψη φυσικού φωτισμού, ελλειπή αερισμό, κακή διάταξη των κύριων χώρων σε σχέση με τον προσανατολισμό κ.α. Επίσης τον κατηγόρησε για τη τεράστια δαπάνη που απαιτούσαν τα σχέδια του. Ο Καυταντζόγλου απαντάει με αιχμηρό τρόπο στον Κλεάνθη, αντικρούοντας όλα του τα επιχειρήματα. Πάντως δίνει μεγάλη έμφαση στις όψεις και δείχνει μια πιο ακαδημαϊκή προσέγγιση στο θέμα.

Ίσως το σημαντικότερο έργο του Καυταντζόγλου, είναι το Πολυτεχνείο.

Το συγκρότημα του Ε.Μ.Π οικοδομήθηκε σε τρεις φάσεις κατά τη περίοδο 1862-1876, χάρη στη δωρεά του Νικόλαου Στουρνάρη, του Μιχαήλ Τοσίτσα και της Ελένης Τοσίτσα η οποία παραχώρησε και το χώρο για την ανέγερσή του. Επιπλέον συνέβαλε και ο Γεώργιος Αβέρωφ. 
Τα κτίρια του συγκροτήματος αποτελούν από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα της Ελλάδας του 19ου αιώνα. 

Δυστυχώς, λόγω κόστους, έμειναν απραγματοποίητα διάφορα στοιχεία όπως η κάλυψη του αίθριου με γυάλινη οροφή. Το κεντρικό κτίριο (Αβέρωφ) ξεχωρίζει ανάμεσα στα δυο άλλα μονώροφα, με το υπερυψωμένο του πρόπυλο. Βέβαια μεταγενέστερα υπήρξαν προσθήκες με νέα κτίρια στη πίσω πλευρά του οικοπέδου, που αλλοίωσαν κατά κάποιο τρόπο την αρχική σύνθεση του Καυταντζόγλου.

'Ενα από τα πιο γνωστά κτίρια του Λ. Καυταντζόγλου, είναι και το Οφθαλμιατρείο επί της Πανεπιστημίου.

Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1847 και η οικοδόμηση του ξεκίνησε βάσει σχεδίων του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Αφορούσε ένα μονώροφο κτίσμα νεοκλασικού ρυθμού. Όμως, λόγω έλλειψης χρημάτων, οι εργασίες σταμάτησαν το 1850 στο ύψος του ημιυπόγειου. Ο Χάνσεν τότε παραιτήθηκε και ανέλαβε ο Καυταντζόγλου. Ο τελευταίος αλλάζει τα σχέδια, ακολουθώντας έναν βυζαντινό ρυθμό με χαρακτηριστική τη προσθήκη της προεξοχής στη κύρια είσοδο. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1855. Ένας επιπλέον όροφος προστέθηκε στο διάστημα 1867-69 σε σχέδια του στρατιωτικού μηχανικού Γεράσιμου Μεταξά (στο ίδιο όμως μοτίβο). Το 1881 προστίθεται ένα υπερώο στο δώμα, ενώ στο ίδιο ύφος προστέθηκε και ένα βοηθητικό κτίσμα στο πίσω μέρος σε σχέδια του Αριστείδη Μπαλάνου. 

Επίσης στη Πανεπιστημίου, δίπλα στο Οφθαλμιατρείο, υπάρχει και άλλο ένα έργο του Καυταντζόγλου, ο Καθολικός Ναός Αγίου Διονυσίου.

Η οικοδόμησή του άρχισε το 1853 σε σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Leo von Klenze. Oι εργασίες διακόπηκαν αμέσων λόγω έλλειψης πόρων. Τότε ανέλαβε ο Καυταντζόγλου ο οποίος παρουσίασε (το 1858) μια παραλλαγή των αρχικών σχεδίων. Ακολουθούσε τον νεο-αναγεννησιακό ρυθμό του Klenze, όμως το σχέδιο ήταν πιο ανάλαφρο, με μικρότερες διαστάσεις, πιο λιτό διάκοσμο και χωρίς το κωδωνοστάσιο του αρχικού σχεδίου. Οι εργασίες δεν είχαν τελειώσει, όταν εγκαινιάστηκε ο ναός το 1865 και συνεχίστηκαν αργά μέχρι το 1891. 

Καθολικός Ναός Αγίου Διονυσίου

Τα δύο έργα του Λ. Καυταντζόγλου επί της Πανεπιστημίου, γύρω στο 1865. Αριστερά το Οφθαλμιατρείο στην αρχική του μορφή, δεξιά ο Καθολικός Ναός Αγίου Διονυσίου, ακόμα υπό κατασκευή.

O Kαυταντζόγλου έχει και μια σειρά από εκκλησιαστικά έργα, όπως το ναό της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου. Πρόκειται για μια κλασικιστική προσέγγιση με αετωματική απόληξη στη πρόσοψη. Κτίστηκε τη περίοδο 1846-1892. 

Επίσης δικό του έργο είναι ο ναός του Αγίου Γεωργίου Καρύτση (1845-1849). Εδώ ακολουθείται ο βυζαντινός ρυθμός και κτίστηκε στη θέση παλιότερου βυζαντινού ναού. Ο Καυταντζόγλου χρησιμοποίησε υλικά από τον κατεδαφισμένο προγενέστερο ναό για τη κατασκευή του νέου.

Ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου είναι σίγουρα ο σημαντικότερος Έλληνας εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού τον 19ο αιώνα. 

Ένας αρχιτέκτονας με διακρίσεις στο εξωτερικό. Το 1833 βραβεύτηκε στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό της Ακαδημίας του Μιλάνου. Επίσης έγινε σταδιακά μέλος στις Ακαδημίες σε Ρώμη, Μπολόνια, Πάρμα, Μιλάνο, Βενετία, Λονδίνο, Λισσαβώνα, Μαδρίτη, Βιέννη, και Φιλαδέλφεια.

Κατά τη περίοδο της παραμονής του το 1838-39, είχε παρουσιάσει και τα σχέδια για το Εθνικό Ηρώο. Επρόκειτο για ένα περίστηλο κυκλικό κτίσμα με τρούλο. Το τελευταίο χαρακτηριστικό ήταν εμπνευσμένο από το Πάνθεον της Ρώμης, όμως αυτό το έργο δε πραγματοποιήθηκε ποτέ. 

Αρκετά πάνως είναι τα εκκλησιαστικά έργα του αρχιτέκτονα. Το τελευταίο του τέτοιο έργο ήταν ο Άγιος Κωνσταντίνος (επί της οδού του Αγίου Κωνσταντίνου). Η θεμελίωση του έγινε το 1871 και αφορμή για τη κατασκευή του ήταν η γέννηση του Διαδόχου Κωνσταντίνου. Ο ναός έχει στοιχεία κλασικιστικά και ο αρχιτέκτονας δεν υποχωρεί προς μια βυζαντινή μορφολογία. 

Άλλο ενδιαφέρον έργο του Καυταντζόγλου ήταν το μέγαρο Μέρλιν, επί της Βασ. Σοφίας 11. Κατασκευάστηκε το 1861 και κατεδαφίστηκε το 1962. 

O Λύσανδρος Καυταντζόγλου απεβίωσε στις 5 Οκτωβρίου 1885.

Άγιος Κωνσταντίνος

Billy.

(photos αρχείο Billy Files)