Η εισβολή των ναζιστικών στρατευμάτων στην Πολωνία, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, οδήγησε στην κήρυξη πολέμου από την Αγγλία και την Γαλλία εναντίον της Γερμανίας δύο εικοσιτετράωρα αργότερα. Η Ευρώπη παρακολουθούσε τις εξελίξεις με κομμένη την ανάσα, μόλις είκοσι χρόνια από το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Το κοινό στην Ελλάδα είχε πλήρη ενημέρωση για τα γεγονότα, από τον ημερήσιο τύπο, σε καθημερινή βάση. Όμως η χώρα μας παρέμενε ουδέτερη και η ζωή έπρεπε να διατηρήσει τους ρυθμούς της. Βέβαια υπήρξαν ορισμένες προληπτικές κινήσεις που κρίθηκαν επιβεβλημένες από την ελληνική κυβέρνηση και επηρέασαν, σε ένα βαθμό, την καθημερινότητα στην χώρα μας. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1939 ο υφυπουργός Δημόσιας Ασφαλείας Κων. Μανιαδάκης εξέδωσε ανακοίνωση περιορισμού στα ωράρια λειτουργίας κέντρων και θεαμάτων, η οποία διευκρίνιζε ότι "εις στιγμάς εξωτερικών κρίσεων και περιπλοκών αυτομάτως προκύπτει η ανάγκη τής από πάσης πλευράς περισυλλογής και η βαθμιαία προσαρμογή της ζωής εντός ορίων υπαγορευομένων εκ των εξαιρετικών τούτων περιστάσεων" .
Η απόφαση αφορούσε τα καφενεία, τα μπαρ, τις ταβέρνες, τα ζαχαροπλαστεία και όλες τις επιχειρήσεις παρόμοιας φύσεως και, φυσικά, τα θέατρα και τους κινηματογράφους. Τα νέα μέτρα ορίστηκε να ισχύσουν από τις 22 Σεπτεμβρίου 1939. Παράλληλα υπήρξε πρόνοια για περιορισμό στον φωτισμό της πόλης κατά την διάρκεια της νύχτας (καταστήματα, φωτεινές επιγραφές και διαφημίσεις, δημοτικός φωτισμός των οδών κλπ). Πλέον οι κινηματογραφικές αίθουσες θα μπορούσαν να λειτουργούν μέχρι τις δώδεκα τα μεσάνυχτα, ενώ τα θέατρα μέχρι μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα.
Όμως με την έναρξη του πολέμου στην Ευρώπη δημιουργήθηκαν και άλλα θέματα, όπως η εισαγωγή προϊόντων στην Ελλάδα. Αυτό αντιμετωπίστηκε με τον Αναγκαστικό Νόμο 1960/1939 "περί ρυθμίσεως του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου". Το νέο αυστηρό πλαίσιο εισαγωγών διαμόρφωσε ένα δαιδαλώδες σύστημα περιορισμών, μέσω κλαδικών Ενώσεων και αλλεπάλληλων υπουργικών αποφάσεων. Το παραπάνω δεν άφησε ανεπηρέαστους του κινηματογράφους, εφόσον ήταν πλέον απαραίτητη η ειδική έγκριση εισαγωγής των ταινιών. Αυτή ήρθε στις 17 Οκτωβρίου 1939, με την απόφαση 96.388 του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, που επέτρεπε την εισαγωγή των νέων κινηματογραφικών παραγωγών για την χειμερινή περίοδο 1939-1940, η οποία τυπικά είχε ξεκινήσει. Το κινηματοθέατρο "ΡΕΞ" αποτελούσε την αίθουσα πρώτης προβολής με τις περισσότερες εισπράξεις στην πρωτεύουσα. Άλλοι μεγάλοι κινηματογράφοι της περιόδου ήταν ο "ΟΡΦΕΥΣ", το "ΠΑΛΛΑΣ", το "ΤΙΤΑΝΙΑ", το "ΑΤΤΙΚΟΝ", το "ΠΑΝΘΕΟΝ" και ο "ΕΣΠΕΡΟΣ". Υπήρχαν επιπλέον οι κιν/φοι "ΑΣΤΥ", "ΚΡΟΝΟΣ", "ΡΟΖΙΚΛΑΙΡ", "ΟΥΦΑ", "ΑΠΟΛΛΩΝ", "ΑΛΑΣΚΑ", "ΑΘΗΝΑΪΚΟΝ", "ΑΛΑΜΠΡΑ" και "ΕΛΛΑΣ". Την ίδια εποχή συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από την εμφάνιση του ομιλούντος κινηματογράφου στην χώρα μας, εφόσον η πρώτη ομιλούσα ταινία είχε προβληθεί στις 23 Οκτωβρίου 1929 στον κιν/φο "ΑΤΤΙΚΌΝ". Όμως το 1939 άρχισε να μπαίνει... χρώμα στην ζωή των θεατών, εφόσον είχε ξεκινήσει η προβολή έγχρωμων ταινιών. Ένας μεγάλος αριθμός από παραγωγές του παγκόσμιου κινηματογράφου γέμιζε τις αίθουσες πρώτης προβολής. Τον χειμώνα 1939-1940, τις περισσότερες νέες κιν/κες παραγωγές πρόβαλε το "ΡΕΞ", με συνολικά 44 ταινίες. Εκεί προβλήθηκε (παράλληλα με τον κιν/φο "ATTIKON") και η πρώτη σε εισπράξεις ταινία της σαιζόν, "Βασίλισσα Ελισάβετ και ο Ιππότης του Έσσεξ" (The Private Lives of Elizabeth and Essex), με 65.662 εισιτήρια (Α' προβολή). Οι εγχώριες παραγωγές κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου ήταν ιδιαίτερα περιορισμένες, όμως την περίοδο 1939-1940 προβλήθηκε η ελληνική ταινία "Το Τραγούδι Του Χωρισμού" σε παραγωγή της Σκούρας-Φιλμ, σενάριο του Δημήτρη Μπόγρη και σκηνοθεσία του Φιλοποίμενα Φίνου. Η πρεμιέρα έγινε στις 15 Απριλίου 1940 στους κιν/φους ΡΕΞ & ΑΤΤΙΚΟΝ και έκοψε 29.764 εισιτήρια σε πρώτη προβολή (17η σε εισπράξεις).
Oι Αθηναϊκοί κινηματογράφοι ήταν έτοιμοι να υποδεχτούν την νέα σαιζόν με την απαραίτητη λαμπρότητα, παρά τα προβλήματα που είχαν προκύψει από την έλλειψη νέων ταινιών των ευρωπαϊκών στούντιο, όσο και στην εισαγωγή των αμερικάνικων παραγωγών. Tην Κυριακή 27 Οκτωβρίου 1940 το κοινό ενημερώθηκε μέσα από καταχωρήσεις για τις νέες ταινίες που θα πρόβαλαν οι αίθουσες από την επόμενη μέρα, 28 Οκτωβρίου. Όμως τα ξημερώματα της Δευτέρας η φασιστική Ιταλία προχώρησε στην -από καιρό σχεδιαζόμενη- επίθεση κατά της χώρας μας και ήχησαν οι σειρήνες του πολέμου. Τα γεγονότα δεν άφηναν περιθώρια για θεάματα και οι κινηματογράφοι παρέμειναν κλειστοί για δύο ημέρες, 28 και 29 Οκτωβρίου. Στις 30 Οκτωβρίου έγινε επανέναρξη της λειτουργίας των κινηματογράφων με τις προγραμματισμένες από την προηγούμενη εμβδομάδα προβολές, όμως για λόγους ασφαλείας τα φώτα στις εισόδους παρέμειναν σβησμένα. Το "ΡΕΞ" πρόβαλε την ταινία "Ένοχος Γυναίκα" (In Name Only) και το "ΑΤΤΙΚΟΝ" τα "Γκρεμισμένα Είδωλα" (The Citadel). Το "ΑΣΤΥ " είχε προγραμματίσει αρχικά την προβολή της ταινίας "Ο Άγιος στο Λονδίνο", όμως συνέχισε να προβάλει για δεύτερη εβδομάδα την ταινία "Δεσποινίς Μητέρα μου" (Bachelor Mother), με την Ginger Rogers και τον David Niven στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Στο "ΤΙΤΑΝΙΑ" προβλήθηκε η ταινία με τον τίτλο "Αδελφή του Ελέους" (Hermana San Sulpicio), στον "ΕΣΠΕΡΟ" το "Αιώνια Δική Σου" (Eternally Yours), ενώ στο "ΠΑΝΘΕΟΝ" το "Ρόδινη Ζωή" με την Shirley Temple (Just Around The Corner), Να σημειωθεί ότι οι ταινίες που προβλήθηκαν δεν ήταν εντελώς νέες, αλλά αφορούσαν παραγωγές της περασμένης σαιζόν ή παλιότερες, που είχαν στην διάθεσή τους οι εταιρείες διανομής.
Η κίνηση στους κινηματογράφους σταδιακά βρήκε τους ρυθμούς της αν και τις πρώτες εβδομάδες η προσέλευση του κοινού ήταν μάλλον άτονη, ενώ από το μέτωπο έφταναν τα πρώτα νέα για την νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού. Στις 25 Νοεμβρίου 1940 το "ΑΣΤΥ", συμφερόντων της Σκούρας Φιλμ, μετατράπηκε σε κινηματογράφο επικαίρων. Έως τότε υπήρχε το "ΣΙΝΕΑΚ", που προσέφερε κάτι ανάλογο (αργότερα προστέθηκε και το "ΣΙΝΕ ΝΙΟΥΣ"). Με δεδομένη την κατάσταση που επικρατούσε, οι δύο αυτές αίθουσες έκαναν χρυσές δουλειές. Λόγω της εμπόλεμης κατάστασης, από τις 7 Νοεμβρίου 1940 οι ώρες λειτουργίας για τους κεντρικούς κινηματογράφους στην Αθήνα ήταν μεταξύ 11 π.μ και 8 μ.μ, με συνεχείς προβολές. Για τους στρατιωτικούς ίσχυαν νέες τιμές, ανεξαρτήτως ώρας προβολής, 16 δραχμές στην πλατεία και 11 δραχμές στον εξώστη. Στα θέατρα κυριαρχούσαν πλέον οι πολεμικές επιθεωρήσεις με πρωταγωνιστή τον... Μουσολίνι, που είχε γίνει περίγελος στο πανελλήνιο. Στις σκοτεινές αίθουσες συνέχισαν να παρελαύνουν οι αστέρες του Hollywood αλλά και της Ευρώπης, σε παλιότερες ταινίες. Στις 23 Δεκεμβρίου 1940 ξεκίνησε στους κιν/φους "ΡΕΞ" & "ΑΤΤΙΚΟΝ" η προβολή της ταινίας "Το Όνειρον Του Ινδού" παραγωγής 1939 (πρωτ. τίτλος: The Rains Came), που αποτέλεσε μια από τις εισπρακτικές επιτυχίες της σαιζόν. Συνέχισε για δεύτερη εβδομάδα στο "ΑΤΤΙΚΟΝ" και έκοψε συνολικά πάνω από 50.000 εισιτήρια σε πρώτη προβολή. Μεγαλύτερη επιτυχία σημείωσε η ταινία "Όταν η Σαρξ Προστάζει" (Der Postmeister), μια γερμανική παραγωγή του 1940, που έκανε πρεμιέρα στις 27 Ιανουαρίου 1941 στον κιν/φο "ΤΙΤΑΝΙΑ". To έργο είναι (χαλαρά) βασισμένο πάνω σε μια ιστορία του Alexander Pushkin και προβλήθηκε για συνολικά τέσσερις εβδομάδες, με 61.266 εισιτήρια. Ήταν η τέταρτη σε εισπράξεις ταινία της περιόδου 1940-1941. Το πρωί της 29ης Ιανουαρίου 1941 ο Ιωάννης Μεταξάς άφησε την τελευταία του πνοή και καθήκοντα Πρωθυπουργού ανέλαβε ο Αλέξανδρος Κορυζής. Η κηδεία του Μεταξά έγινε στις 31 Ιανουαρίου.
Στις 3 Φεβρουαρίου 1941 έκανε πρεμιέρα ακόμα μια ταινία που το κοινό υποδέχθηκε με ενθουσιασμό. Ήταν το "Wuthering Heights" με τον Laurence Olivier και την Merle Oberon (ελλ. τίτλος "Ο Πύργος Των Καταιγίδων"), που προβλήθηκε στους κιν/φους "ΕΣΠΕΡΟΣ" & "ΟΡΦΕΥΣ" και αποτέλεσε την τρίτη σε εισπράξεις ταινία της περιόδου, με συνολικά 70.562 εισιτήρια. Μόνο την πρώτη εβδομάδα προβολής έκοψε 34.162 εισιτήρια, ενώ στον "ΕΣΠΕΡΟ" προβλήθηκε για πέντε συνεχόμενες εβδομάδες! Την ίδια περίοδο, οι κιν/φοι Β' προβολής που λειτουργούσαν στην Αθήνα ήταν οι "ΑΛΑΣΚΑ", "ΑΠΟΛΛΩΝ", "ΑΤΘΙΣ", "ΑΡΗΣ", "ΓΡΑΝΑΔΑ", "ΙΝΤΕΑΛ", "ΙΡΙΣ", "ΚΥΒΕΛΗ", "ΠΑΛΛΑΣ" και "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ".
Ειναι σαφές πως με το νέο έτος υπήρξαν περιπτώσεις που η εικόνα στα Αθηναϊκά σινεμά μπορούσε να συγκριθεί με προπολεμικές εποχές, παρά την αβεβαιότητα που αναπόφευκτα είχε δημιουργήσει η εμπόλεμη κατάσταση και σε οικονομικό επίπεδο. Φαίνεται ότι το κοινό ήταν διατεθειμένο να γεμίσει τις αίθουσες αν είχε το κατάλληλο κίνητρο με προσεγμένες παραγωγές. Πάντως στο σύνολο της χειμερινής περιόδου τα πράγματα ήταν αναμφίβολα πιο υποτονικά σε σχέση με την τελευταία προπολεμική σαιζόν 1939-1940. Οι κεντρικοί κιν/φοι της Αθήνας επέλεξαν να κάνουν λιγότερες προβολές ταινιών, ώστε να εξοικονομίσουν χρήματα στην λειτουργία τους και είναι χαρακτηριστικό ότι οι εταιρείες διανομής κυκλοφόρησαν 141 ταινίες έναντι 264 την περίοδο 1939-1940, οι περισσότερες στοκ αμερικάνικης παραγωγής. Τα συνολικά εισιτήρια για την σαιζόν 1940-1941 ήταν μειωμένα στο 1.9 εκ. περίπου από 2.5 εκ. την προηγούμενη χρονιά. Το "ΡΕΞ" ήταν για ακόμα μια φορά ο κιν/φος με τα περισσότερα εισιτήρια.
Παρά την πτώση που σημειώθηκε, ο αριθμός των θεατών μπορεί να θεωρηθεί μάλλον ικανοποιητικός υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν. Η σαιζόν ξεκίνησε με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου και τελείωσε κάτω από την κατοχή των δυνάμεων του Άξονα, μετά την συνθηκολόγηση με την ναζιστική Γερμανία και την είσοδο των Γερμανικών στρατευμάτων στην πρωτεύουσα, στις 27 Απριλίου 1941. Την εβδομάδα από 21 έως 27 Απριλίου 1941 (την τελευταία εβδομάδα έως την κατάληψη των Αθηνών), οι έξι κεντρικοί κιν/φοι έκοψαν 28.825 εισιτήρια, με τους τρεις από αυτούς να προβάλλουν ταινίες σε επανάληψη. Οι κιν/φοι "ΑΣΤΥ", "ΣΙΝΕ ΝΙΟΥΣ" και "ΣΙΝΕΑΚ" συνέχισαν να προβάλλουν επίκαιρα από τις 9 το πρωί, ενώ την 1η Μαΐου 1941 το "ΤΙΤΑΝΙΑ" και το "ΠΑΛΛΑΣ" ξεκίνησαν να προβάλλουν το φιλμ ναζιστικής προπαγάνδας "Ο Πόλεμος Στο Δυτικό Μέτωπο" (Sieg im Westen), μέχρι και τις 11 του μήνα. Στην συνέχεια το ίδιο φιλμ προβλήθηκε στον κίν/φο Β' προβολής "ΚΡΟΝΟΣ".
Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι δύο πιο εμπορικές ταινίες της σαιζόν βγήκαν στις αίθουσες εκείνη την περίοδο, δηλαδή κατά την διάρκεια της κατοχής. Στις 4 Μαΐου 1941 ο κιν/φος "ΟΡΦΕΥΣ" ξεκίνησε την προβολή της ταινίας "Η Κατάρα Της Τσιγγάνας" (Dankó Pista), Ουγγρικής παραγωγής 1940. Ήταν μια από τις τρεις ταινίες από την Ουγγαρία που βγήκαν στις ελληνικές αίθουσες την περίοδο 1940-1941 και, κατά γενική ομολογία, η καλύτερη. Προβλήθηκε για πέντε συνεχόμενες εβδομάδες έως το κλείσιμο του κινηματογράφου για την θερινή περίοδο, στις 8 Ιουνίου 1941. Την πρώτη εβδομάδα έκοψε πάνω από 30.000 εισιτήρια, πολύ πάνω από οποιαδήποτε άλλη ταινία πρώτης προβολής κατά τις προηγούμενες εβδομάδες. Τερμάτισε στην δεύτερη θέση με τις πιο εμπορικές ταινίες της σαιζόν, με συνολικά 79.428 εισιτήρια! Ακόμα καλύτερη τύχη είχε η "Παναγία των Παρισίων" (The Hunchback of Notre Dame), που παίχτηκε σε τρεις αίθουσες από τις 19 Μαΐου 1941 ("ΡΕΞ", "ΠΑΛΛΑΣ", "ΠΑΝΘΕΟΝ"). Στο "ΡΕΞ" προβλήθηκε για το μεγαλύτερο διάστημα, έως τις 15 Ιουνίου. Το άθροισμα των εισιτηρίων που έκανε η ταινία στους τρεις κιν/φους κατά την πρώτη εβδομάδα προβολής της, ανήλθε σε... 65.496 (!), με τα 36.962 προερχόμενα από προβολές του "ΡΕΞ". Κατά συνέπεια αναδείχθηκε ως η εμπορικότερη ταινία στην χώρα μας την σαιζόν 1940-1941, με συνολικά 100.065 εισιτήρια. Να σημειωθεί πως λόγω της νέας κατάστασης που είχε προκύψει, αυτές οι δύο παραγωγές, όπως και όλες οι ταινίες εκείνης της περιόδου, δεν είχαν την ανάλογη διαφήμιση.
Παρά τα εντυπωσιακά νούμερα για τις δημοφιλέστερες ταινίες, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η σαιζόν 1940-1941 σημείωσε πτώση στο σύνολό της, εφόσον βρέθηκε στην δίνη της πολεμικής σύγκρουσης. Τον νικηφόρο αγώνα των Ελλήνων ενάντια στην φασιστική Ιταλία, διαδέχτηκε η μαύρη περίοδος της κατοχής, την άνοιξη του 1941. Οι γενικότερες εξελίξεις είναι εύλογο ότι δημιούργησαν δυσκολίες στα κινηματογραφικά πράγματα στην χώρα μας. Όμως η κατάσταση έγινε απελπιστική κατά την διάρκεια της κατοχής. Σημαντική αύξηση στο κόστος λειτουργίας των κιν/φων, επίταξη αιθουσών για χρήση από τις δυνάμεις κατοχής, έλλειψη συγκοινωνίας, συσκοτίσεις και αδυναμία προβολής νέων ταινιών. Την περίοδο 1941-1942 ο αριθμός των προβολών ήταν αισθητά μειωμένος και η πλειοψηφία αφορούσε έργα της γερμανικής και ιταλικής παραγωγής. Όμως ο σκοπός σε αυτό το αφιέρωμα είναι να εξεταστεί η κινηματογραφική πραγματικότητα στην χώρα μας αμέσως πριν τον πόλεμο και κατά την πρώτη πολεμική περίοδο, φυσικά με επίκεντρο τις κεντρικές αίθουσες της πρωτεύουσας.
B.A
Έρευνα & αρχείο: Vintage-files © (2024)
Mε πληροφορίες από τις εφημερίδες "Έθνος", "Ακρόπολις", "Πρωία"
και "Κινηματογραφικός Αστήρ".
Αρχική φωτογραφία: Willy Pragher (REX 1937).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου