Αστικός Πόλος - Αμπελόκηποι (Αθήνα)

Oι Αμπελόκηποι ανήκουν στο 7ο δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Αθηναίων.
Είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές  της πρωτεύουσας.
Η ιστορία της περιοχής πάει πολλά χρόνια πίσω.
Αποτελούν, σύμφωνα με αναφορές, συνοικία από το 1881 και η περιοχή εντάσσεται στο πολεοδομικό σχέδιο Αθηνών στις 26 Νοεμβρίου 1926.
Επρόκειτο για μια κατάφυτη περιοχή, με πολλά δέντρα και περιβόλια, ενώ πολλά ρέματα τη διέσχιζαν.
Γνωστό είναι το ρέμα που από την περιοχή των Ελληνορώσσων διέσχιζε την σημερινή   Σεβαστουπόλεως και τη περιοχή του Ερυθρού και περνώντας από τη Μεσογείων κατέληγε στο Ιλλισσό. Μεγάλο μέρος των ρεμάτων της περιοχής καλύφθηκαν ήδη στα χρόνια του μεσοπολέμου (π.χ. τα ρέματα του Θων και της Λ. Αλεξάνδρας το 1934).
Επίσης από τους Αμπελόκηπους διέρχεται το Αδριάνειο υδραγωγείο.

Τη περιοχή των Αμπελοκήπων διασχίζουν μερικοί από τους μεγαλύτερους και κυριότερους οδικούς άξονες της πρωτεύουσας.
Πρωτίστως η Κηφισίας, που συνδέει την Αθήνα με τα Βόρεια Προάστια, η Βασ. Σοφίας  (προέκταση της Κηφισίας, άλλωστε παλιότερα λεγόταν και αυτή «Κηφισίας»), η Μεσογείων και η Λεωφ. Αλεξάνδρας. Η τελευταία ανοίχτηκε το 1891.
Στη διάρκεια των χρόνων διάφοροι σημαντικοί ιδιοκτήτες γης, άρχισαν να κτίζουν στη περιοχή. 
Μερικά από τα κτίσματα αυτά, αν και σήμερα δεν υπάρχουν, είναι αρκετά γνωστά.
Ένα από τα πλέον γνωστά –και σήμερα- ιδιωτικά κτίσματα ήταν η έπαυλη Θων.
Η έπαυλη ανήκε στο Νικόλαο Θων, ανώτερο αυλικό της Βασιλικής Χορηγίας του Γεωργίου του Α’ και ιδιοκτήτη μεγάλης ακίνητης περιουσίας.
Το κτήμα που ανέγειρε την έπαυλη αυτή βρισκόταν στη συμβολή Κηφισίας και Αλεξάνδρας. Μέσα σ’αυτή την έκταση θεμελίωσε, το 1887, και το ναό του Αγ. Νικολάου, που εγκαινίασε το 1895. Τα σχέδια των κτισμάτων, ο Θων, τα εμπιστεύτηκε στον Ερνέστο Τσίλλερ.
Σήμερα ο μικρός αυτός ναός είναι το μόνο που σώζεται.

To εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου, σήμερα.

Το 1921 οι κληρονόμοι του Ν. Θων πούλησαν ολόκληρο το συγκρότημα σε δύο Έλληνες επιχειρηματίες. Στη δεκαετία του ’30 μια πτέρυγα λειτούργησε για λίγο ως κλινική και θεραπευτήριο  ενώ από το 1936 εγκαταστάθηκε εκεί το εκπαιδευτήριο
του Γεώργιου Νεστορίδη, με ενοίκιο.
Το τέλος θα έρθει στη διάρκεια των Δεκεμβριανών του 1944, όταν καταστράφηκε μεγάλο μέρος της έπαυλης μετά από ανατίναξη. Μετά την εκκαθάριση του χώρου, το 1946, τη θέση της έπαυλης, των κήπων και των αγαλμάτων, θα πάρει το ακαλαίσθητο συγκρότημα καταστημάτων για πολλά χρόνια μέχρι σχετικά πρόσφατα. Πλέον ο χώρος, με την ανέγερση νέου γραφειακού συγκροτήματος και τη διαμόρφωση ανοικτού περιβάλλοντος χώρου (με καφέ, παγκάκια κλπ) είναι αξιοπρεπέστατος.
Άλλο γνωστό κτίσμα από το παρελθόν της περιοχής είναι η βίλα Μαργαρίτα.
Βρισκόταν στη συμβολή της Λεωφ. Μεσογείων με τη Βας. Σοφίας.
Κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέδια Άγγλου αρχιτέκτονα σε έκταση 1.613 τ.μ. Διέθετε 32 δωμάτια, πληθώρα αποθηκευτικών χώρων, ενώ αίσθηση προκαλούσαν ο κωνικός τρούλος και οι πυργίσκοι . Λίγα χρόνια μετά τη κατασκευή της η βίλα Μαργαρίτα αγοράστηκε από τον εύπορο Ευστάθιο Λάμψα. Το 1939 με το θάνατο της συζύγου του, Παλμύρας (στης οποίας το όνομα είχε μεταβιβαστεί η βίλα), περιέρχεται στη κατοχή της εγγονής της Σοφίας. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής το κτίσμα χρησιμοποιείται ως πρεσβεία της Δανίας.
 Το 1967 απαλλοτριώθηκε τμήμα του προαύλιου χώρου, ώστε να διευκολυνθεί η στροφή των αυτοκινήτων από τη Λεωφ. Μεσογείων προς τη Βας. Σοφίας (τότε η φορά της κυκλοφορίας ήταν αντίθετα από τη σημερινή σ’αυτό το σημείο).
Ακολουθούν και άλλες απαλλοτριώσεις που περιορίζουν την αρχική έκταση της βίλας στα 1098 τ.μ.
Έτσι το 1970 η ιδιοκτήτρια αποφασίζει τη πώληση της. 
 Τελικά αγοραστής ήταν η Κτηματική Τράπεζα. Παρά τις προσπάθειες κατοίκων και συλλόγων των Αμπελοκήπων για τη διάσωσή της, με αιτήσεις για να χαρακτηριστεί η «Μαργαρίτα» διατηρητέο κτίριο, η κατεδάφιση της δεν απεφεύχθη. Σήμερα στην ίδια θέση βρίσκεται το 9όροφο κτίριο γραφείων της Εθνικής Τράπεζας.

Η βίλα Μαργαρίτα

Εκτός από τα ιδιωτικά αυτά κτίσματα (μαζί με άλλα, π.χ. την κατοικία του βιομηχάνου Άγγελου Πυρρή), υπάρχουν και άλλα ιστορικά κτίρια στη περιοχή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι προσφυγικές πολυκατοικίες της Λεωφ. Αλεξάνδρας.
Οι πολυκατοικίες αυτές, κτίστηκαν σε έκταση που είχε αγοράσει ο δήμος το 1878, αρχικά 300 στρεμμάτων. Σ’αυτή τη μεγάλη έκταση, που ο δήμος τότε αγόρασε από τον Γεώργιο Νικολαϊδη, κτίστηκαν μεταξύ άλλων , οι φυλακές Αβέρωφ, το δημοτικό νοσοκομείο «Ελπίς», το γήπεδο του Παναθηναϊκού κ.α.
Αποτελούσαν αυτές οι πολυκατοικίες μια οργανωμένη κρατική προσπάθεια στέγασης των μικρασιατών προσφύγων που είχαν κατακλύσει τη πρωτεύουσα, μετά τη καταστροφή του 1922.
 Το συγκρότημα των προσφυγικών πολυκατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1933-1935, βάσει σχεδίων των αρχιτεκτόνων Κίμωνα Λάσκαρι (1905-1978) και Δημήτριου Κυριακού (1881-1971). Στη συγκεκριμένη περίπτωση προκρίθηκε η ανέγερση 228 συνολικά διαμερισμάτων, κατανεμημένων σε οκτώ πολυκατοικίες που διατάσσονταν επάλληλα μεταξύ τους και παράλληλα προς τον άξονα της λεωφόρου. Η μορφή τους ήταν απλή χωρίς διακοσμητικά στοιχεία, καθαρά λειτουργική (κατά τα πρότυπα του κινήματος Bauhaus).
Σήμερα έχουν αφεθεί στη μοίρα τους, σε κακή κατάσταση, εν αναμονή αποφάσεων για το μέλλον τους. 

Οι προσφυγηκές πολυκατοικίες νεόδμητες

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των Αμπελοκήπων είναι ο μεγάλος αριθμός νοσοκομειακών μονάδων που συγκεντρώνει στα όρια του ή γύρω από αυτά.
Η πυκνότητα σε νοσοκομεία είναι τέτοια, ώστε οι Αμπελόκηποι να χαίρουν από τα πληρέστερα και αρτιότερα δίκτυα του συστήματος υγείας.
Πρόχειρα μπορούμε να αναφέρουμε τα : Ιπποκράτειο (Βας. Σοφίας), Γενικό Νοσοκομείο Ελπίς, «Αλεξάνδρα» (Βας. Σοφίας), «Σωτηρία», Γυναικολογικό «Έλενα Βενιζέλου», Ερρίκος Ντυνάν (Λεωφ. Μεσογείων), Αντικαρκινικό «Άγιος Σάββας» (Λεωφ. Αλεξάνδρας, ξεκίνησε να λειτουργεί το 1937), Ερυθρός Σταυρός (το όνομα του οποίου έχει πάρει εκείνο το κομμάτι των Αμπελοκήπων) κ.α.

Η περιοχή των Αμπελοκήπων άρχισε να αναπτύσσεται και να αποκτάει το χαρακτήρα που έχει σήμερα από τη δεκαετία του 1960 (και λίγο πριν). Οι πολυκατοικίες κάνουν την εμφάνιση τους και η περιοχή μεταμορφώνεται.
Η περιοχή διέθετε πάντα καλή συγκοινωνιακή σύνδεση με άλλες περιοχές.
Η πρώτη οργανωμένη  συγκοινωνία ξεκίνησε το 1882 με ιππήλατο τραμ στο δρομολόγιο Ομόνοια-Αμπελόκηποι.
Το τραμ θα συνεχίσει να εξυπηρετεί τη περιοχή και με άλλες γραμμές, μέχρι την κατάργηση του μεταπολεμικά. Κάποια δρομολόγια συνέχισαν κανονικά, όμως όχι με τραμ, αλλά με τρόλεϊ. Ενθύμια από τη λειτουργία του παλιού τραμ στη περιοχή υπάρχουν ακόμα (οι ράγες στο οδόστρωμα στην άνοδο της Κηφισίας λίγο μετά το Γηροκομείο).
Από το 2000 (στις 28 Ιανουαρίου) οι Αμπελόκηποι απέκτησαν επιπλέον σημαντική συγκοινωνιακή υποδομή, αφού εξυπηρετούνται από δύο σταθμούς του Μετρό (γραμμή 3), το σταθμό «Αμπελόκηποι» και το σταθμό «Πανόρμου». Στα όρια της περιοχής εξυπηρετεί επίσης ο σταθμός «Μέγαρο Μουσικής». Έτσι η περιοχή διαθέτει ένα πυκνό δίκτυο ΜΜΜ (λεωφορεία, τρόλεϊ, μετρό).

Μετρό Πανόρμου (Φωτό-Billy)

Η περιοχή των Αμπελοκήπων σιγά-σιγά βελτιώνεται σε υποδομές και αποκτάει, μεταπολεμικά, σημαντική εμπορική δραστηριότητα.
Οι πολλές κεντρικές αρτηρίες των Αμπελοκήπων φιλοξενούν αμέτρητα καταστήματα και γραφεία, αλλά και υπηρεσίες. Η Πανόρμου είναι μια από αυτές. Ενώνει τη Λεωφ. Κηφισίας (στο ύψος του Ερυθρού Σταυρού)  με τη Λεωφ. Αλεξάνδρας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 γίνεται η διάνοιξη της Πανόρμου από μικρά σπίτια που την έκοβαν στη μέση και τη καθιστούσαν αδιέξοδο, ενώ διαπλατύνεται και ασφαλτοστρώνεται.
Σήμερα αποτελεί έναν από τους πιο εμπορικούς δρόμους της περιοχής. Άλλος πολύ εμπορικός δρόμος είναι η Λαρίσης, γεμάτος από καταστήματα μέχρι τη Κηφισίας στο ύψος της Αγ. Τριάδας.
Το 1958 γίνεται επίσης η κατεδάφιση του προσφυγικού οικισμού της «Νέας Ανατολής».Επρόκειτο για έναν συνοικισμό με κακές συνθήκες διαβίωσης στο τετράγωνο Λ. Αλεξάνδρας (απέναντι από το γήπεδο του Παναθηναϊκού), Πανόρμου, Αμπελακίων και Δημητσάνας. Σ’αυτό το χώρο έγινε, αργότερα, το κτίριο της ΓΑΔΑ.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της περιοχής, που της δίνει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, είναι η ύπαρξη ψηλών κτιρίων. Μάλιστα οι Αμπελόκηποι διαθέτουν και το ψηλότερο κτίριο της χώρας. Δεν είναι άλλο από τον Πύργο Αθηνών. Θεμελιώθηκε το 1968 και ολοκληρώθηκε το 1971. Σχεδιασμένος από τον αρχιτέκτονα Ιωάννη Βικέλα (μαζί με τον Ιωάννη Κυπρίτη), κατασκευάστηκε από τη τεχνική εταιρία «Αλβέρτης-Δημόπουλος Α.Ε.». Πρόκειται για ένα συγκρότημα καταστημάτων και γραφείων αποτελούμενο από δύο κτίρια με το ψηλότερο να φτάνει τα 103 μ. και τους 25 ορόφους. Βρίσκεται στην Μεσογείων 2-4.
Το 1973 ολοκληρώνεται ο Πύργος Απόλλων, το ψηλότερο κτίριο κατοικιών. Βρίσκεται στη Λουϊζης Ριανκούρ 64. Πρόκειται για ένα κτίριο ύψους 80 μ. και 24 ορόφων. Eίναι ακριβώς απέναντι από τη πλατεία του Μετρό της Πανόρμου.
Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’70 ανεγείρεται το ψηλότερο ξενοδοχείο της χώρας, το «President Hotel». Το 21 ορόφων- 68 μ.- ξενοδοχείο με το υπέροχο roof garden, κτίσθηκε σε οικόπεδο που παλιότερα υπήρχαν υλικά της Τηλεφωνικής Εταιρίας (Κηφισίας και Ευρυτανίας).
Με το τέλος της δεκαετίας του ’70 οι Αμπελόκηποι απέκτησαν και το 16όροφο κτίριο γραφείων απέναντι από το Γηροκομείο, το οποίο λειτούργησε και σαν πρότυπο εκθεσιακό κέντρο εκείνη την εποχή, φιλοξενώντας επιτυχημένες εκθέσεις στο ισόγειο και τους υπόγειους χώρους (δεκαετίες ‘80 και ’90). Παλιότερα στέγαζε και τα γραφεία της “Allianz” με την επιγραφή της να δεσπόζει στη κορυφή του κτιρίου.

Εκτός από όλα τα παραπάνω οι Αμπελόκηποι ήταν μια περιοχή πολύ φιλική στους φίλους της 7ης τέχνης!
Αν και οι πρώτοι κινηματογράφοι στη περιοχή λειτούργησαν ήδη από τη δεκαετία του ’20, μεταπολεμικά -και πολύ πριν την εμφάνιση των πολυκινηματογράφων- οι Αμπελόκηποι απέκτησαν έναν μεγάλο αριθμό αιθουσών. Έτσι υπήρχε η δυνατότητα να έχεις όλες τις εμπορικές ταινίες στα πόδια σου σε μια σχετικά μικρή απόσταση.
Σχεδόν αμέσως μετά την απελευθέρωση κτίζεται ο κινηματογράφος «Άνεσις» (αρχικά σαν θερινός) σε σχέδια του Αναστάσιου Κριθαρά. Σήμερα έχει μετατραπεί σε θέατρο αν και τη θερινή σαιζόν εξακολουθεί να λειτουργεί ως κινηματογράφος. Βρίσκεται στις αρχές της Κηφισίας στο ρεύμα ανόδου.
Σχεδόν απέναντι ανοίγει τις πόρτες του, τον Ιανουάριο του 1957 το «Άστρον». Ένας μεγάλος κινηματογράφος 1360 θέσεων, σε σχέδια του Σόλωνα Κυδωνιάτη.
Σήμερα είναι κλειστό και εγκαταλειμμένο. 

 
Πολύ γνωστός κινηματογράφος είναι και το «Αθήναιον» στο τέρμα της Βας. Σοφίας. Λειτουργεί και σήμερα με δύο αίθουσες. Λίγο πιο κάτω επί της Λεωφ. Μεσογείων, υπάρχει ο «Γαλαξίας», σε κτιριακό συγκρότημα που πριν την ανέγερση του, λειτουργούσε άλλος κινηματογράφος, το «Αθήναια».
Άλλοι κινηματογράφοι της περιοχής είναι οι «Ελληνίς», «Νιρβάνα» (Λεωφ. Αλεξάνδρας), «Δαναός» ενώ αρκετοί ακόμα έχουν κλείσει μεταξύ αυτών και η «Πλάζα», ψηλά στη Κηφισίας.
Στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα με τη «Πλάζα» βρισκόταν και το ζαχαροπλαστείο «Φλόκα». Αργότερα στον ίδιο χώρο λειτούργησαν τα «Goody’s-Flocafe» (έως το 2005). Εκεί μπορούσες να πιείς καφέ στην «πλατεία» του συγκροτήματος και ήταν ένας από τους πιο ζωντανούς χώρους της περιοχής. Δυστυχώς σήμερα δε λειτουργεί τίποτα από τα παραπάνω, έχοντας περάσει το σημείο σε παρακμή.
Φυσικά υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές διασκέδασης στους Αμπελόκηπους και ,σήμερα, η Πανόρμου αποτελεί ένα από τα hot spots της πόλης με πληθώρα μαγαζιών για φαγητό και ποτό.
Γενικά οι Αμπελόκηποι και λόγω πληθυσμιακής πυκνότητας διαθέτει μεγάλο όγκο επαγγελματικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, πληθώρα τραπεζικών υποκαταστημάτων (συνήθως όλες οι τράπεζες διαθέτουν πάνω από ένα υποκαταστήματα στη περιοχή), καλές υποδομές σε σχολεία, υπηρεσίες και το μεγάλο πλεονέκτημα είναι οι συγκοινωνιακές υποδομές της περιοχής. Τα τελευταία 10 χρόνια, δε, οι αξίες των ακινήτων σε όλη σχεδόν τη περιοχή έχουν ευνοηθεί από την ύπαρξη και  λειτουργία των σταθμών του Μετρό σε αυτή .

Η περιοχή έχει καλές προοπτικές και για το μέλλον. Το μεγάλο στοίχημα  που πρέπει να κερδιθεί στο ορατό μέλλον είναι η ανάπλαση της Λ. Αλεξάνδρας. Ας ελπίσουμε στην (έστω μερική) διάσωση των προσφυγικών πολυκατοικιών, ώστε να κοσμούν τη περιοχή και όχι να αποτελούν τη ντροπή της. Επίσης το συντομότερο δυνατό στην απομάκρυνση του γηπέδου του Παναθηναϊκού και στην υπογειοποίηση της Αλεξάνδρας. Έτσι η περιοχή θα αποκτήσει άλλο ένα σημείο αστικής υπερηφάνειας.
Προς το παρόν η εν λόγω ανάπλαση είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτή του Βοτανικού. Ως γνωστό το θέμα έχει παγώσει εξ’αιτίας κάποιων ανόητων. 

Η Λεωφ. Αλεξάνδρας το 1959

 Φυσικά είναι ακόμα πολλά που θ μπορούσαν να γραφτούν για τη περιοχή. Για λόγους οικονομίας χώρου

περιορόζομαι σε αυτά. Κάποιες πληροφορίες έχουν παρθεί απο το βιβλίο του κ. Νικόλαου Παραδείση "Αμπελόκηποι" (τόμος Α' & Β'). Οι φωτό είναι απο το αρχείο που διατηρεί το παρόν blog και απο τον ίδιο 

τον γράφοντα. 

Η πλατεία Αμπελοκήπων, στη συμβολή των Λεωφόρων Κηφισίας και Αλεξάνδρας

Η επιγραφή του κινημ/φου Plaza υπαρχει ακόμα (Φωτό-Βily)

Ο Πύργος Αθηνών υπό κατασκευή.

Το γήπεδο του Παναθηναϊκού, τέλη δεκ. 70. 

O Πύργος Απόλλων (αριστερά) & το ξενοδοχείο President (δεξιά), 2 από τα κτίρια που ξεχωρίζουν στη περιοχή των Αμπελοκήπων. Εδώ απο το Αττικό Άλσος. (Φωτό-Billy)